చిర్రావూరి జ్ఞాపకాలు. A Tribute

చిర్రావూరి జ్ఞాపకాలు.

A Tribute.

సాయంత్రం ఐదు గంటలు కావస్తోంది. వీధి అరుగు మీద కూర్చొని నేను , మావయ్య ( బోడపాటి రామం ) , జోగేశ్వరరావు ( తంబి- మా దొడ్డమ్మ కొడుకు ) పిచ్చాపాటి కబుర్లు చెప్పుకుంటూ కాలక్షేపం చేస్తున్నాం. ఉన్నట్లుండి " అదిగో! శర్మగారి తమ్ముడు " అని మెట్లు దిగి వీధిలో నడిచి వస్తున్న ఆ పెద్దమనిషిని కుశలం పలకరించాడు మావయ్య.

కుశలం పలకరించి అరుగు మీదకు తిరిగి వచ్చి కూచోబోతున్న మావయ్యని " శర్మ గారు ఎవరు ? " అని ప్రశ్నించా. 

" ఇక్కడే బొగ్గుల వీధిలో ఉండేది వారి కుటుంబం.శర్మ... నాకు , మీ నాన్నకు బెస్ట్ ఫ్రెండ్" అన్నాడు మావయ్య.

"ఇప్పుడు ఆయన ఎక్కడ ఉన్నారు " అని అడిగా.

"మిలట్రీలో " జవాబిచ్చాడు మావయ్య క్లుప్తంగా . మావయ్య అలా క్లుప్తంగా చెప్పి అరుగు మీద చతికిలబడ్డానికి  ఒక  కారణముంది. 

***

వంటిమామిడి అగ్రహారంలో మాకు పూర్వీకుల నుండి సంక్రమించిన మండువా ఇల్లు చాలా పెద్దది.  విశాలమైనది. మా నాన్నకి తన గదిలో  మేజా బల్లమీద ఉన్న రేడియో పక్కన  బంధువులు , స్నేహితులు , ఇతరుల నుండి వచ్చిన ఉత్తరాలు అన్నీ చదివిన తర్వాత బొత్తిగా  ఒబ్బిడిగా జాగ్రత్త పెట్టే అలవాటు. ఆ ఉత్తరాల దొంతిలో నేను మొట్టమొదటి సారిగా శర్మ గారిని చూశా . 

శర్మ గారి ఉత్తరాలు చదివినప్పుడు తమాషాగా అనిపించేది. మామూలుగా వ్రాసుకొనే ఉభయకుశలోపరి కాదు. అక్షరాల  గారడీ . ఉత్తరంలోని అక్షరాలు మాట్లాడతాయి. పద విన్యాసం చేస్తాయి  వాక్యం కూర్పులో ఒక్కొక్క ఉత్తరంలో ఒక్కొక్క విధంగా వైవిధ్యం. అది చూసి నాకు చెప్పలేనంత ఆశ్చర్యం .  ఒక దాంట్లో వృత్తాకారంలో అక్షరాల కూర్పు ఉంటే తర్వాత ఉత్తరంలో ఏటవాలుగా చినుకులు పడుతున్నట్లుగా ఉండేవి. ఇంకో దాంట్లో నిట్టనిలువుగా .. ఆయన ఉత్తరాల్లో పలికించే భావజాలం అద్భుతం. చిన్న.. చిన్న పదాలతో తేలికగా అందరికీ సాధ్యం కాని వాక్య నిర్మాణం అపూర్వం. అప్పుడు నాకు అనిపించింది ఉత్తరాలు వ్రాయడం కూడా ఒక కళ అని. 

ఓ రోజున మా నాన్న ఖాళీగా  బల్ల దగ్గర  కుర్చీలో కూర్చొని ఉత్తరాలు సర్దుకుంటూ  ఉండగా కుతూహలం ఆపుకోలేక

" ఎవరు నాన్నా ! శర్మ గారు " అని అడిగా. ఓ క్షణం ఆగి నా వైపు చూశాడు నాన్న. వివరం చెప్పాడు. శర్మగారితో తన పరిచయం గురించి. ఇదీ మా నాన్న చెప్పిన సారాంశం.

… 

శర్మ గారి పూర్తి పేరు చిర్రావూరి సర్వేశ్వర శర్మ. బరంపురం కళ్ళికోట కాలేజీలో మా నాన్న F.SC ( Faculty of Science ) చదువుకున్న రోజుల్లో అదే కాలేజీలో F.A ( Faculty of Arts) చదువుతున్న సర్వేశ్వర శర్మగారితో పరిచయం అయింది.మా నాన్న చిన్న చిన్న కధానికలు , సినిమా రివ్యూలు  వ్రాసేవాడు. అవి అప్పట్లో వచ్చే  చిత్రగుప్త , ఆనందవాణి పత్రికల్లో ప్రచరణ అయేవి.

శర్మగారు కూడా కథలు , వ్యాసాలు , సమీక్షలు వ్రాసేవారు. ఈ క్రమంలో భమిడిపాటి రమణ తో పరిచయం అయ్యింది. రమణ వీరి క్లాస్మేట్ . కథా రచయిత. రమణ కథలు ఆంధ్రపత్రిక వార పత్రికలో వచ్చేవి. శర్మ గారు , రమణ కూడా కలిసి రచనలు రచించారు. సాహిత్యం  మీద అభిలాష, రచనా వ్యాసంగంలో అభిరుచి , నేపథ్యం ఉన్న మావయ్య బోడపాటి రామం , సర్వేశ్వర శర్మ , మా నాన్న , భమిడిపాటి రమణ,  జయంతి ధర్మతేజ మంచి స్నేహితులయ్యారు. ఈ స్నేహ బృందానికి  తెలుగు , ఇంగ్లీష్ సాహిత్యం మీద చర్చించుకోవడం క్రమం తప్పని అలవాటు. తరచూ చలం సాహిత్యం, శ్రీశ్రీ కవిత్వం మీద చర్చలు, సమావేశాలు జరిగేవి.

పన్యాల రంగనాథరావు మా నాన్నకు మరో మంచి మిత్రుడు. ఆయన ఎలా చేరాడో నాకు తెలియదుగానీ ఈ మిత్రబృందంలో కలిసిపోయాడు. 

***

అప్పుడు దేశానికి ఇంకా స్వాతంత్రం రాలేదు. మనం బ్రిటిష్ పాలకుల పాలనలోనే ఉన్నాం. ఒకవైపు స్వాతంత్ర పోరాటం , అలుపెరుగని ఉద్యమాలు, మరోవైపు రెండవ ప్రపంచ యుద్ద మేఘాలు కమ్ముకున్న రోజులు అవి.  

ఇటువంటి వాతావరణం సమయంలో ఈ మిత్రబృందం undergraduate కాలేజీ చదువు ముగిసింది. మా నాన్న, మావయ్య  అంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం , విశాపట్నంలో B.com డిగ్రీ కోర్సులో చేరిపోవడం జరిగింది. రమణ , దర్మతేజ వారికి అభిరుచిగల డిగ్రీ చదువులు కొనసాగించారు. 

శర్మ గారికి విజయనగరం లో డిగ్రీ సీటు వచ్చినా తండ్రి గారి అనారోగ్యం కారణంగా మరియు కుటుంబ పరిస్ధితుల దృష్ట్యా డిగ్రీ చదువు కొనసాగించడం కుదరలేదు. రెండవ ప్రపంచ యుద్దం మొదలయ్యింది. అర్మీ రిక్రూట్మెంట్ కోసం సెలక్షన్స్ జరుగుతున్నాయి. డిఫెన్స్ సర్వీసెస్ లో చేరడానికి నిశ్చయించుకొని

మిలట్రీలో సిగ్నల్స్ అండ్ కమ్యూనికేషన్ శాఖలో ఉద్యోగం వస్తే ఆ ఉద్యోగంలో శర్మ గారు చేరిపోవడం జరిగింది.

ఒకసారి శర్మ గారు సెలవు పెట్టి వచ్చినప్పుడు మావయ్య కలిశాడు. మాటల్లో ఉద్యోగ ప్రస్తావన దొర్లింది. అప్పుడు మిలట్రీలో రిక్రూట్మెంట్ కోసం విశాఖపట్నం లో సెలక్షన్స్ జరుగుతున్నాయి. మావయ్య తను కూడా మిలటరీలో చేరాలని ఇంట్లో ఎవరికీ చెప్పకుండా విశాఖపట్నం రైలు ఎక్కడానికి స్టేషన్ చేరుకున్నాడు.. ఈ విషయం మా తాతగారికి శర్మ గారి ద్వారా తెలిసిపోయింది. ఆదరాబాదరాగా తాతగారు స్టేషనుకి వెళ్లి మావయ్యకి నచ్చచెప్పి ఇంటికి తీసుకొని రావటం జరిగింది.

ఈ మిత్రబృందం ఉన్నత చదువుల కారణంగా విడిపోయినా వారి మధ్య స్నేహం ఉత్తరాల ద్వారా వికసించి జీవితం చివరివరకు స్నేహం ఎంతో మధురం అన్నట్లుగా అప్రహితంగా  కొనసాగింది. 

***

కాల గమనంలో చాలా మార్పులు చోటుచేసుకున్నాయి.

1939 వ సంవత్సరం సెప్టెంబర్ నెల మొదటి రోజున  మొదలయిన రెండవ ప్రపంచయుద్ధం అదే నెల రెండవ రోజున 1945 వ సంవత్సరంలో ముగిసింది. దేశంలో స్వాతంత్ర పోరాటం ముమ్మరంగా సాగుతోంది. పోరాట ఫలితం వల్ల బ్రిటిష్ పాలకులు దేశాన్ని వీడి వెళ్ళక తప్పలేదు.  1947 వ సంవత్సరం ఆగస్ట్ నెల 15 వ తేదీన  స్వాతంత్ర దినోత్సవం వేడుక ఘనంగా జరిగింది. ఢిల్లీ లోని ఎర్రకోట మీద మువ్వన్నెల భారత జాతీయ పతాకం మొదటిసారిగా గర్వంగా రెపరెపలాడింది.ఆ క్షణాన ప్రతి భారతీయుని మనసులో చెప్పలేని ఉద్వేగం , ఆనందం , వెలుగులు.

స్వాతంత్రం వచ్చి  రెండు దశాబ్దాల కాలం గడిచింది. నా జీవితంలో రెండున్నరదశాబ్దాలు  కాలం మింగేసింది. అదిగో ! అప్పుడు చూశా . శర్మగారిని భౌతికంగా.

…

సునాబెడ . కోరాపుట్ జిల్లా .ఒడిశా రాష్ట్రం.దండకారణ్య ప్రాంతం. చుట్టూ కొండలు. ఈ ప్రదేశంలో హిందుస్తాన్ ఏరోనాటిక్స్ సంస్థ (HAL - A Government of India Undertaking) మిగ్ -21 యుద్ధ విమానాల ఇంజన్లు తయారు చేసే ఫ్యాక్టరీ  నిర్మాణం  ఒడిశా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం చేపట్టింది. ఆ నిర్మాణ సమయంలో నేనూ ఒక ఇంజనీరుగా సేవలు అందించటం జరిగింది (1964-71) . 1965 వ సంవత్సరంలో నా వివాహం సీతమ్మతో జరిపించారు పెద్దలు. సీతమ్మని తీసుకొని దండకారణ్యం వచ్చేశా. 

సరిగా గుర్తులేదు గాని 1966-67 సంవత్సర కాలంలో జరిగింది ఈ ఘటన.ఆ రోజు ఆదివారం. ఉదయం సుమారు పది గంటల సమయం.తీరుబడిగా వార్తాపత్రిక చదువుకుంటున్నా. మధ్యగదిలో కూర్చొని. ఇంతలో మా ఆర్డర్లీ కం కుక్ చందర్రావు వచ్చి" సార్ ! ఎవరో  పెద్దాయన మీ గురించి వచ్చారు " అని చెప్పాడు. " హాల్లో సోఫాలో కూర్చో పెట్టు." అని చెప్పి దుస్తులు మార్చుకొని హల్లోకి వచ్చా. సోఫాలో కూర్చున్న పెద్దాయన నన్ను చూసి ఆప్యాయంగా పలకరించారు. ఎవరా! అని  నేను గుర్తు చేసుకునే లోగా " నా పేరు చిర్రావూరి సర్వేశ్వర శర్మ. మీ నాన్నగారు నాకు మంచి మిత్రులు " అని  నవ్వుతూ పరిచయం చేసుకున్నారు. వెంటనే స్ఫురించింది. ఉత్తరాల సంగతి. అది గుర్తుకి రాగానే ఎంతో ఆత్మీయులను కలిసిన ఆనందం కలిగింది. సీతమ్మని పిలిచి శర్మ గారిని పరిచయం చేశా. ఇంతలో మా చందర్రావు కాఫీలు తెచ్చాడు . కాఫీ తాగిన తర్వాత పాత ముచ్చట్లు ఎన్నో చెప్పారు శర్మ గారు. మొదటి పరిచయంతోనే ఎంతో ఆత్మీయంగా కలిశి పోయాం. మాటల్లో మిలటరీ నుంచి పదవీ విరమణ , సునాబెడలో HAL ట్రైనింగ్ ఇన్స్టట్యూట్ హాస్టల్ వార్డెన్ గా నియామకం , విజయనగరంలో కుటుంబంతో స్థిరపడటం విశేషాలు అన్నీ వివరించారు శర్మగారు. అలా నేను శర్మ గారికి దగ్గర అయ్యాను.

ప్రతి శెలవు రోజున మా వద్దకు వచ్చి కొంత సమయం గడిపేవారు శర్మ. ఆయన చేతిలో ఎల్లప్పుడూ ఓ మేగజైన్ లేక నవలో వుండేది. నాకూ పుస్తకాలు , నవలలూ చదివే అలవాటు ఉండటం వల్ల మా సంభాషణ సాహిత్యం చుట్టూ , రచయితల చుట్టూ తిరుగుతూ ఉండేది. అతి కొద్ది కాలంలోనే మా నాన్న మిత్రుడు శర్మ గారితో నా స్నేహం బలపడింది. శర్మ గారి 

వ్యక్తిత్వంలో నేను ఒక ఆసక్తికర విషయం గమనించాను.  ఇంగ్లిష్ ,తెలుగు సాహిత్యంలో అపార పరిజ్ఞానం. జెండర్ ఈక్వాలిటీ గురించి 

ఈనాడు ఇంత రాద్దాంతం జరగుతోంది గాని ఆ న్యాయాన్ని శర్మ ఆనాడే గుర్తించి జీవితంలో అమలుచేశారు.

***

ఆ రోజుల్లో పుస్తక అభిమానులకు పేరొందిన పాత , కొత్త తెలుగు రచయితల కథలు , నవలలు సరసమైన ధరలలో అందించేందుకు ఎమెస్కో వారు "ఇంటింట గ్రంధాలయం " అని ఒక ఆకర్షణీయమైన స్కీం ప్రవేశపెట్టారు. నెల నెలా చందా చెల్లిస్తే పుస్తకాలు పోస్టులో పంపించేవారు. కాల పరిమితి అయిదు సంవత్సరాలని జ్ఞాపకం. ఈ స్కీమ్ లో చేరమని శర్మ గారు ప్రోత్సహిస్తే అందులో చేరాను. పుస్తకాల ఎంపిక శర్మే చేసేవారు. అలా నేను శ్రీపాద సుబ్రహ్మణ్య శాస్త్రి , పిలకా గణపతి శాస్త్రి , మునిమాణిక్యం , జాషువా , గుడిపాటి వెంకటచలం , బలివాడ కాంతారావు , కొమ్మూరి వేణుగోపాలరావు,  తెన్నేటి హేమలత, బాల గంగాధర్ తిలక్ , 

గోపిచంద్ , డి.కామేశ్వరి విశ్వనాథ సత్యనారాయణ , అడవి బాపిరాజు ఇంకా ప్రసిద్ధులైన ఎంతోమంది కథలు, నవలలు చదివాను. అలా మా ఇంట " ఇంటింటి గ్రంథాలయం" ఏర్పడింది. బండెడు పుస్తకాలు.

 

ఒకసారి శర్మ గారు నాకు శ్రీ శ్రీ మహాప్రస్థానం బహూకరించి "జున్ను పాల శాస్త్రి గారి పుస్తకాలు చదివారా! " అని అడిగారు.

జున్ను పాల శాస్త్రి పేరు నేను అంతకు ముందు వినలేదు. అందుకని " ఈ శాస్త్రి గారు ఎవరు ! " అని అడిగా.

శర్మ ఓ నవ్వు నవ్వి " వారి రచనలు చదవండి " అని వెళ్లిపోయారు.

మరుసటి ఆదివారం వచ్చినప్పుడు శర్మ గారి చేతిలో ఓ paperback పుస్తకం ఉంది. అది నా చేతికి ఇచ్చి " ఈయనే జున్ను పాల శాస్త్రి " అని సోఫాలో కూర్చొన్నారు. నా ప్రతి చర్య ఎలా ఉంటుందో చూద్దామని. ఈ లోగా చందర్రావు కాఫీ తెచ్చి ఇచ్చాడు. కాఫీ తాగి కప్పు సెంటర్ టేబుల్ మీద పెడుతూ శర్మగారు ఇచ్చిన పుస్తకం చూశాను. జున్ను పాల శాస్త్రి పేరు కనిపించలేదు. పుస్తకం పేజీలు తిరగ వేసి చూసాను రచయిత పేరు జీన్ పాల్ సార్ట్రే( Jean -Paul Sartre ). నాలోని ఆశ్చర్యం గమనించిన శర్మగారు Sartre గురించి 

చెప్పారు . 

Sartre ఫ్రెంచ్ నోవెలిస్ట్ , ప్లే రైటర్  మరియు ఫిలాసఫర్. 1964 వ సంవత్సరంలో ఆయనకి లిటరేచర్ నోబుల్ ప్రైజ్ వచ్చింది. దాన్ని Sartre ఏదో కారణం వల్ల తిరస్కరించటం జరిగింది. ఇలా నా జున్ను పాల శాస్త్రి సస్పెన్స్ వీడింది.

అప్పట్లో నా దగ్గర ఫిలిప్స్ పోర్టబుల్ కేసెట్ టేపు రికార్డర్ ఉండేది.ఇష్టమైన పాటలు కేసెట్లలో రికార్డ్ చేయించుకొని వినేవాళ్ళం. మార్కెట్లో కూడా కంపెనీ పాటల కేసెట్లు దొరికేవి. శర్మ గారి కి  కొన్ని సినిమాల్లోని పాటలంటే చాలా ఇష్టం. మా ఇంటికి వచ్చినప్పుడు  ఆ పాటలు వినేవారు. వాటిలో ముఖ్యంగా ఆయన అమితంగా ఇష్టపడిన పాటలు దేవులపల్లి కష్ణశాస్త్రిగారు వ్రాసిన  " ఇది మల్లెల వేళయనీ ఇది వెన్నెల మాసమనీ తొందరపడి ఒక కోయిల ముందే కూసిందీ " పాట ఒకటి , దాశరథి వ్రాసిన " ఖుషీ ఖుషీగా నవ్వుతూ … " పాట ఒకటీ ,  శ్రీశ్రీ వ్రాసిన " ఉందిలే మంచికాలం ముందు ముందున అందరూ సుఖపడాలి నంద నందన " పాట మరొకటి. ఈ పాటల్లోని సాహిత్యం ఆయనకు ఎంతో ఇష్టం.

సునాబెడాలో  ప్రాజెక్ట్ నిర్మాణ పనులు శరవేగంగా జరుగుతున్నాయి. శర్మగారి ట్రైనింగ్ ఇన్స్టిట్యూట్ Auditorium నిర్మాణం పూర్తి అయింది. ఆ సందర్భంగా  సాంస్కృతిక కార్యక్రమం ఏర్పాటు చేయడం జరిగింది. ఈ కార్యక్రమంలో వారి అమ్మాయి జఘన నాట్య ప్రదర్శన ఉందని శర్మ గారు మాతో సంతోషంగా  చెప్పారు. "మా దగ్గర ఉంచండి అమ్మాయిని " అన్నాం  నేను , సీతమ్మ.

ప్రదర్శన ముందు రోజు శర్మ గారు వారి అమ్మాయిని , అబ్బాయి శ్యామ్ ని మా దగ్గర దిగబెట్టి హాస్టల్ కి వెళ్ళిపోయారు. అప్పుడు శ్యామ్ కి సుమారు 11-12 ఏళ్ల వయసు. జఘనకి 10 సంవత్సారాలు ఉండొచ్చు. శ్యామ్ తన కూడా  ఓ సంచీ నిండా పుస్తకాలు తెచ్చుకున్నాడు. క్లాసు పుస్తకాలేమో అనుకున్నాం మేము. తీరా చూస్తే మా అంచనా తలక్రిందులయింది. అన్నీ కూడా డిటెక్టివ్ నవలలు. పిల్లలు ఇద్దరూ వాటిని బఠాణీ గింజల్లా రెండు గంటల్లో నమిలేసారు. ఇది చూసి ఆశ్చర్యపోయాం. అప్పుడే నే గమనించా .  శ్యామ్ లోని పఠనం మీద ఆసక్తి. మాటల్లో విషయంలో అభిలాష. మర్నాడు సాయింత్రం జఘన నాట్య ప్రదర్శన ఘనంగా జరిగింది. "మొక్కజొన్న  తోటలో ముసిరిన చీకట్లలో… " పాటకు నాట్యం చేసింది జఘన.ఆనందించాం. ఆ మరునాడు శర్మగారు పిల్లల్ని తీసుకొనివెళ్ళి విజయనగరంలో  భార్య వద్ద  దిగపెట్టి వచ్చారు.

ఇది జరిగిన తర్వాత మేము ఇక ఎంతో కాలం 

సునాబెడాలో ఉండలేదు. ఉద్యోగ బదిలీ కారణంగా ఢిల్లీ వెళ్ళిపోయాం.

***

ఢిల్లీ వెళ్లిన తర్వాత శర్మ గారితో అనుబంధం అడపా తడపా ఉత్తరాలు, గ్రీటింగ్స్ కి మాత్రమే పరిమితమైపోయింది.

***

జీవన స్రవంతిలో ఒక్కొక్కప్పుడు ఆశ్చర్యకరంగా మనం ఉహించని హఠాత్ పరిణామాలు  సంభవిస్తూ ఉంటాయి. అలాటి పరిణామమే ఢిల్లీలో మేము తిరిగి శ్యామ్ ని కలుసుకోవడం.

అప్పుడు శ్యామ్ AIMS - All India Institute of Medical Sciences లో ఉండేవాడు. శ్యామ్ జీవిత లక్ష్యం AIMS లో MD ( Medicine ) చదువు. ఆ ప్రయత్నాల్లో ఉన్న శ్యామ్ కి AIMS లో సీట్ వచ్చింది. కానీ తాను కోరుకున్న MD

( Medicine) Seat కాదు. Psychiatryవో ఏదో అలాటి ఇష్టం లేని సబ్జెక్ట్ లో వచ్చింది. కొన్నాళ్ళు అందులో చేరి కొనసాగించలేక మానేశాడు. MD(Medicine) ప్రయత్నాలు సాగుతూనే ఉన్నాయి. ఈ మధ్యకాలంలో CGHS సర్వీస్ లో సెలక్షన్ వస్తే చేరిపోయాడు. చివరికి శ్యామ్ శ్రమ ఫలించింది. AIMS లో MD 

( Medicine) సీట్ వచ్చింది. 

  జీవితం మనం కలలు కన్నట్లుగా ఉండదు. అంతా సవ్యంగా సాగిపోతోంది అనుకున్న సమయంలో సీతమ్మ మహమ్మారి కాన్సర్ రోగం బారిన పడింది.  ఢిల్లీ లోని AIMS , ముంబై లోని TMCH - Tata Memorial Caner Hospital చుట్టూ ఓ సంవత్సరం పాటు తిరిగాం. ఈ  పరిస్థితుల్లో శ్యామ్ మాకు వ్యాధి గురించి అవగాహన కల్పించి మనోధైర్యం నింపాడు. వీలైనప్పుడల్లా మా దగ్గరకి వచ్చి చూసి వెళ్ళేవాడు.  రెండు సంవత్సరాల ట్రీట్మెంట్  తర్వాత సీతమ్మ  కాన్సర్ వ్యాధి నుండి విముక్తి అయ్యింది. ఈ కాలంలో శర్మ గారు , వారి సతీమణి , వారి రెండో కుమారుడు ఘన శ్యామ్ , శ్యామ్ తో కలిసి వచ్చి మమ్మల్ని పలకరించి ఆ రోజంతా మాతో గడిపారు.

శ్యామ్ MD (Medicine) చదువు పూర్తి అయ్యింది. లక్ష్యం నెరవేరింది. " సూసన్" (Susan) అనే అమ్మాయితో    పరిచయం పెళ్లికి దారి తీసింది. శ్యామ్ , సూసన్ ఇద్దరూ ఒక్కటయ్యారు. ఈ విషయం మాతో పంచుకున్నాడు శ్యామ్. శ్యామ్ మాటల్లో ఇంట్లో కుటుంబ సభ్యులు  ,ముఖ్యంగా తల్లిగారు , ఎలా స్పందిస్తారో అన్న ఆందోళన , టెన్షన్ స్పష్టంగా కనిపించింది. ధైర్యం చెప్పాం. కర్జన్ రోడ్డులో ( కస్తూర్బా గాంధీ మార్గ్ ) వాళ్ళు నివాసం ఉంటున్న ఫ్లాట్ కి నేను ,  సీతమ్మ వెళ్లి శ్యామ్ - సూసన్ లకు శుభాశీస్సులు అందచేసాం. 

***

1992 లో నేను స్వచ్ఛంద పదవీ విరమణ చేశాక పవిత్ర గోదావరి నదీ తీరాన ఉన్న రాజమహేంద్రవరం నగరంలో స్థిరపడ్డాము. తర్వాత శ్యామ్  కబుర్లు తెలియలేదు. శర్మగారి విశేషాలు కూడా నాకు అట్టే తెలియలేదు. ఒకరోజు నాకూ , శ్యామ్ కి గల కామన్ ఫ్రెండ్ ఫోన్ చేసి  శ్యామ్ US వెళ్లిపోయాడని చెప్పాడు.

ఓ నాడు విశాఖపట్నంలో స్థిరపడిన మావయ్యని చూడ్డానికి వెళ్ళా. విజయనగరంలో ఉన్న శర్మ గారిని చూడాలని మనసు మిక్కిలి ఆరాట పడుతోంది. మనస్సులోని మాట మావయ్యకి చెబితే" దానిదేముంది . రేపు పొద్దున్న మొదటి నాన్ స్టాప్ బస్ కి వెళ్లి లంచ్ కి వచ్చేద్దాం ." అన్నాడు మావయ్య. మర్నాడే విజయనగరం మెదటి బస్ కి వెళ్ళాం. బస్ దిగి నేరుగా శర్మ గారి ఇంటికి రిక్షా కట్టించుకు వెళ్ళాము. వీధి తలుపు తెరిచే వుంది. లోనికి వెళ్ళగానే శర్మగారి భార్య మావయ్యని గుర్తు పట్టి శర్మ గారి గది చూపించింది. ఈలోగానే  అలికిడి విన్న శర్మగారు

 " ఎవరూ!  " అన్నారు. "మేమే "అన్నాము గదిలో కాలు పెడుతూ.  గదిలో మంచం మీద పడుకొని ఛాతీ మీద పుస్తకం ఉన్న శర్మ గారిని  చూడగానే నా మనస్సు చివుక్కుమంది. గది నిండా మంచం చుట్టు పుస్తకాలు. మధ్యలో శర్మ గారు. ఎక్కడకి పోయింది? పూర్వపు చలాకీ తనం అనిపించింది. మమ్మల్ని చూడగానే శర్మగారి మొహంలో సంతోషం వెల్లివిరిసింది. ఆవిడను పిలిచి కాఫీలు ఇప్పించారు. చాలా కబుర్లు చెప్పుకున్నాం ఉన్న రెండు గంటలలో. మాటలలో " ఈ మద్యన విశాఖలో హాస్య రచయితల సమ్మేళనం జరిగింది. చూసారా ! " అన్నాను నేను."  హాస్యం పేరున అపహాస్యం" అన్నారు వెంటనే. శర్మ గారిలో వెంటనే స్పందించే చురుకుదనం తగ్గలేదనుకున్నాను మనసులో. శెలవు తీసకుని విశాఖపట్నం వచ్చేశాం.

  ఇది జరిగిన కొద్ది కాలానికి శ్యామ్ నుండి ఫోన్ వచ్చింది.శర్మగారు కాలం చేసినట్లు. వార్త విన్నాక చాలా బాధ కలిగింది. శర్మ గారితో నా  స్నేహం మరువలేనిది. నా మనస్సులో ఆయన జ్ఞాపకాలు ఇప్పటికీ పదిలంగానే వున్నాయి. ఎప్పటికీ పదిలంగానే ఉంటాయని నా భరోసా . శర్మ గారి లాంటి వ్యక్తి చాలా అరుదు. నూటికో , కోటికో ఒక్కరు ఉంటారని నా ప్రగాఢ నమ్మకం.

***

ఈ సంవత్సరం ప్రారంభంలో శర్మగారి అమ్మాయి శ్యామల ఫొన్ చేసి మాట్లాడింది. రాజమండ్రి కొద్దిరోజుల్లో వస్తున్నాం !. ఉంటారా! అని . అలాగే వచ్చి మమ్మల్ని కలిసింది శ్యామల. అప్పుడు చెప్పింది. వచ్చే యేడాది శర్మగారి శతజయంతి వేడుకలు పిల్లలు అందరం కలసి జరుపుతున్నామని. "సంతోషం తల్లీ " అన్నాను. 

"నాన్నగారితో మీకు బాగా పరిచయం కదా! ఈ సందర్భంగా మీ అనుభవాలు , అనుభూతులు వ్రాస్తారా !" అని అడిగింది. "తప్పకుండా అమ్మా" అని మాట ఇచ్చా.

దాని పర్వసానమే ఈ సుదీర్ఘ రచన.

***********************************************